अलिकडच्या वर्षांत हिरे उद्योग हा नैतिक आणि पर्यावरणीय समस्यांशी संबंधित असलेल्या चिंतेसह तीव्र तपासणीचा विषय बनला आहे. या समस्यांचे निराकरण करण्याच्या प्राथमिक पद्धतींपैकी एक म्हणजे डायमंड ट्रेसेबिलिटी, जी हिऱ्याच्या खाणीपासून बाजारापर्यंतच्या प्रवासाचा मागोवा घेण्याची क्षमता आहे. शोधण्यायोग्यता अनेकदा प्रयोगशाळेत उगवलेल्या किंवा सिंथेटिक हिऱ्यांशी संबंधित असली तरी, नैसर्गिक हिरे शोधले जाऊ शकतात की नाही याबद्दल प्रश्न अजूनही आहेत. IIG तंत्रज्ञानातील प्रगतीसह नैसर्गिक डायमंड ट्रेसेबिलिटी या विषयावर शोध घेईल.
हिरे उद्योग कधी आणि कुठे सुरू झाला?
हिरे त्यांच्या सौंदर्यासाठी आणि दुर्मिळतेसाठी शतकानुशतके प्रसिद्ध आहेत. या उद्योगाची सुरुवात भारतात झाली, जिथे 2,000 वर्षांपूर्वी पहिल्यांदा हिऱ्यांची उत्खनन करण्यात आली. 1700 च्या दशकात, ब्राझीलमध्ये हिऱ्याच्या खाणींचा शोध लागला आणि 1800 च्या दशकात दक्षिण आफ्रिका हिऱ्यांच्या व्यापाराचे केंद्र बनले. आज, बहुतेक हिरे रशिया, बोत्सवाना, कॅनडा आणि ऑस्ट्रेलिया या देशांतून आणले जातात. आधुनिक हिरे उद्योग लक्षणीयरीत्या विकसित झाला आहे आणि आता तो बहु-अब्ज डॉलरचा जागतिक उद्योग आहे.
हिऱ्याचा खाणीतून बाजारापर्यंतचा प्रवास काय असतो?
डायमंड पुरवठा साखळी जटिल आहे आणि त्यात अनेक खेळाडूंचा समावेश आहे. हिऱ्याचा प्रवास खाणकामापासून सुरू होतो, जिथे हिरे पृथ्वीवरून काढले जातात. हिरे विक्रेत्यांना विकण्यापूर्वी हिरे वर्गीकरण, कटिंग आणि पॉलिश करण्याच्या प्रक्रियेतून जातात. त्यानंतर डीलर्स हे हिरे घाऊक विक्रेत्यांना विकतात, जे त्यांना किरकोळ विक्रेत्यांना किंवा उत्पादकांना विकतात. त्यानंतर किरकोळ विक्रेते ग्राहकांना हिरे विकतात.
डायमंड सप्लाय चेन म्हणजे काय?
डायमंड सप्लाय चेनमध्ये खाण कंपन्या, डायमंड कटर आणि पॉलिशर्स, डायमंड डीलर्स, घाऊक विक्रेते, किरकोळ विक्रेते आणि ग्राहक यासह अनेक खेळाडूंचा समावेश आहे. हिरा बाजारात आणण्याच्या प्रक्रियेत पुरवठा साखळीतील प्रत्येक खेळाडूची विशिष्ट भूमिका असते.
हिरा शोधणे महत्वाचे का आहे?
हिऱ्याच्या खाणीपासून बाजारपेठेपर्यंतच्या प्रवासाचा मागोवा घेणे हिरे उद्योगात अधिक महत्त्वाचे बनले आहे. हा उद्योग मानवी हक्कांच्या उल्लंघनाशी आणि पर्यावरणाच्या ऱ्हासाशी निगडीत आहे आणि हिरे नैतिकतेने आणि शाश्वतपणे मिळवले जातील याची खात्री करण्याचा ट्रेसिबिलिटी हा एक मार्ग बनला आहे.
ग्राहकांच्या दृष्टीकोनातून ट्रेसेबिलिटी महत्त्वाची बनली आहे, कारण लोकांना त्यांनी खरेदी केलेल्या हिऱ्यांचे मूळ जाणून घ्यायचे आहे. जसजशी ग्राहक जागरूकता वाढते, तसतशी नैतिक आणि पर्यावरणास अनुकूल हिऱ्यांची मागणीही वाढते. टिकाऊपणा आणि नैतिक खाण पद्धतींवर लक्ष केंद्रित करणारे नवीन प्रमाणन कार्यक्रम आणि मानके विकसित करून हिरे उद्योगाने प्रतिसाद दिला आहे. हे कार्यक्रम खाणीपासून ग्राहकांपर्यंत मागोवा घेतलेल्या नैसर्गिक हिऱ्यांच्या वापरास प्रोत्साहन देतात.
नैतिक आणि इको–फ्रेंडली हिरे काय आहेत?
अनेक हिरे कंपन्यांनी अधिक शाश्वत खाण पद्धतींचा अवलंब करून नैतिक आणि पर्यावरणास अनुकूल हिऱ्यांच्या मागणीला प्रतिसाद दिला आहे. यामध्ये अक्षय ऊर्जा वापरणे, पाण्याचा वापर कमी करणे आणि खाणकामाचा पर्यावरणीय प्रभाव कमी करणे समाविष्ट आहे. याची हमी देणे शक्य आहे की ते जबाबदारीने आणि संघर्ष किंवा पर्यावरणाच्या नुकसानास हातभार न लावता उत्खनन केले गेले.
प्रगत तंत्रज्ञान हिरे शोधण्यात मदत करू शकते?
डायमंड ट्रेसेबिलिटी वाढविण्यात तंत्रज्ञानाने महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली आहे. नवीन तंत्रज्ञानामुळे खाणीपासून बाजारपेठेपर्यंत हिऱ्यांचा मागोवा घेणे शक्य झाले आहे, पारदर्शकता आणि जबाबदारी प्रदान केली आहे. तंत्रज्ञानामुळे हिरे नैतिकदृष्ट्या आणि शाश्वतपणे मिळतील याची खात्री करण्यात मदत झाली आहे.
हिरे उद्योगाने कोणत्या प्रकारचे तंत्रज्ञान स्वीकारले आहे?
नैसर्गिक हिरे शोधण्याचे आव्हान असूनही, त्यांच्या शोधण्यायोग्यता सुनिश्चित करण्यासाठी अनेक पद्धती वापरल्या जाऊ शकतात. प्रमाणन कार्यक्रम, ब्लॉकचेन, लेसर शिलालेख आणि रेडिओ-फ्रिक्वेंसी आयडेंटिफिकेशन (RFID) टॅगसह हिरे शोधण्यासाठी अनेक तंत्रज्ञान विकसित केले गेले आहेत. ब्लॉकचेन तंत्रज्ञान विशेषतः आशादायक आहे, कारण ते एक अपरिवर्तनीय खातेवही तयार करण्यास अनुमती देते जे हिऱ्यांच्या मालकी आणि हालचालींचा मागोवा घेऊ शकते. लेझर शिलालेख आणि आरएफआयडी टॅग देखील हिऱ्याच्या खाणीपासून बाजारापर्यंतच्या प्रवासाचा मागोवा घेण्यासाठी उपयुक्त आहेत.
डायमंड उद्योगाने हिरे पुरवठा साखळीवर ग्राहकांना विश्वास ठेवता येईल याची खात्री करण्यासाठी ट्रेसेबिलिटीला प्राधान्य दिले पाहिजे.
ब्लॉकचेन तंत्रज्ञान म्हणजे काय?
ब्लॉकचेन तंत्रज्ञान हिऱ्यांचा मागोवा घेण्याचे उत्तम आश्वासन दर्शवते, कारण ते दगडाच्या प्रवासाची पारदर्शक आणि अपरिवर्तनीय नोंद देते. ब्लॉकचेन तंत्रज्ञान हिऱ्याच्या उत्पत्तीपासून त्याच्या अंतिम गंतव्यस्थानापर्यंतच्या प्रवासाची अपरिवर्तनीय खातेवही देऊ शकते. ब्लॉकचेन तंत्रज्ञानाचा वापर करून, डायमंड कंपन्या प्रत्येक हिऱ्याचा मागोवा घेतल्याची आणि डेटामध्ये बदल करता येणार नाही याची खात्री करू शकतात.
ट्रेसेबिलिटी- शोधण्यायोग्य हिऱ्यांमध्ये ग्राहकाची भूमिका?
नैतिकतेने आणि शाश्वतपणे मिळणाऱ्या हिऱ्यांची ग्राहकांची मागणी सतत वाढत राहण्याची शक्यता आहे, ज्यामुळे उद्योगाला पारदर्शक आणि शोधण्यायोग्य पुरवठा साखळी जुळवून घेण्यास आणि प्रदान करण्यात सक्षम होईल. हिरे उद्योगावर त्याचा प्रभाव कायम राहील आणि उद्योगाला अनुकूल आणि पारदर्शक आणि शोधण्यायोग्य पुरवठा साखळी प्रदान करणे आवश्यक आहे.
पारदर्शकता आणि शोधण्यायोग्यतेला प्राधान्य देणाऱ्या डायमंड कंपन्या भविष्यात भरभराटीस येतील.
त्यांनी खरेदी केलेले हिरे शोधण्यायोग्य असल्याची खात्री ग्राहक कशी करू शकतात?
ग्राहक त्यांच्या ज्वेलर्सला हिऱ्याची उत्पत्ती आणि प्रवास याविषयी माहिती विचारून त्यांनी खरेदी केलेले हिरे शोधण्यायोग्य असल्याची खात्री करू शकतात. अनेक ज्वेलर्स आता शोधता येण्याजोगे हिरे देतात आणि हिऱ्याचे प्रमाणीकरण आणि शोधण्यायोग्यतेबद्दल माहिती देऊ शकतात.
शेवटी, नैसर्गिक हिऱ्याची शोधक्षमता अनेक आव्हाने सादर करत असताना, तंत्रज्ञानातील प्रगतीमुळे ते अधिकाधिक शक्य होत आहे. नैतिक विचार आणि इको-फ्रेंडली पद्धतींची इच्छा शोधण्यायोग्य हिऱ्यांसाठी ग्राहकांची मागणी वाढवत आहे. जसजसे तंत्रज्ञान सुधारत आहे, तसतसे डायमंड ट्रेसेबिलिटीचे भविष्य आशादायक दिसते.
मुंबई आणि सुरतसह आमच्या संपूर्ण भारतातील ठिकाणांवरील जेम्स अँड ज्वेलरी इंडस्ट्रीच्या सर्वात वेगाने वाढणाऱ्या प्रमुख शिक्षण संस्थेला भेट द्या. आम्ही Instagram, Facebook, LinkedIn आणि Twitter @iigofficial वर सहज उपलब्ध आहोत!
लेखक – राहुल देसाई (संचालक) इंटरनॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ जेमोलॉजी
रत्ने आणि दागिन्यांच्या उत्कटतेने प्रेरित, त्यांचे ध्येय साध्य करण्यासाठी समुपदेशन, प्रशिक्षण आणि मार्गदर्शन व्यावसायिकांद्वारे उद्योगाच्या उन्नतीसाठी ते सतत योगदान देतात. श्री राहुल देसाई हे भारतातील सर्वात विश्वासार्ह जेम इन्स्टिट्यूट – इंटरनॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ जेमोलॉजीचे प्रमुख आहेत.
